24 oktober 2022

Klimaatzaak: overheidsaansprakelijkheid voor een onzorgvuldig klimaatbeleid

Kan een overheid aansprakelijk gesteld worden voor een gebrekkig klimaatbeleid? In omringende landen is het al eerder voorgekomen en sinds 2021 nu ook bij ons.

Eerder lichtten wij reeds toe dat klimaatdoelstellingen in het lokaal vergunningenbeleid kunnen doorsijpelen. Deze bijzondere vooruitgang in het omgevingsrecht kadert in een ruimere evolutie. Het aantal klimaatzaken dat de voorbije jaren is opgestart voor nationale en internationale rechtbanken stijgt meer en meer. Een decennium geleden waren klimaatzaken eerder uitzonderlijk en de enkele zaken die werden opgestart waren doorgaans weinig succesvol. Dit tij lijkt nu dus te keren.

vzw Klimaatzaak versus de Belgische overheid

In 2015 trok de vzw Klimaatzaak samen met bijna 8.500 burgers naar de rechtbank van eerste aanleg te Brussel. In het befaamde klimaatvonnis werden de Belgische overheden uiteindelijk op 17 juni 2021 aansprakelijk gehouden voor een onzorgvuldig klimaatbeleid.

Zeer interessant is de grond waarop de Belgische overheden werden veroordeeld. De rechtbank oordeelde namelijk dat het Belgische klimaatbeleid de wettelijke zorgplicht en de mensenrechten heeft geschonden. In het klimaatvonnis wordt onder meer verwezen naar de Intergovernmental Panel on Climate Change-rapporten waarbij de klimaatwetenschap als toetssteen van de zorgvuldigheidsplicht functioneert. Er worden ook inbreuken op het recht op leven en het recht op eerbiediging van het privé, familie- en gezinsleven vastgesteld, zoals gewaarborgd door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

De rechtbank stelde vast dat de Belgische overheden niet aan hun Europese en internationale reductieverplichtingen voldeden. Bovendien werd de samenwerking tussen deze overheden gebrekkig bevonden én hebben Europese instellingen meermaals waarschuwingen geuit. Bijgevolg werd geconcludeerd dat er een onzorgvuldig klimaatbeleid voorligt. Bij de vormgeving van het klimaatbeleid hebben de Belgische overheden zich niet gedragen als een normale zorgvuldig handelende overheid in de zin van artikel 1382 van het oud Burgerlijk Wetboek (nu artikel 6.3.1 nieuw BW).  

Urgendazaak als bouwsteen en/of inspiratiebron

De verantwoording van het vonnis met betrekking tot de zorgplicht en overheidsaansprakelijkheid komt niet uit de lucht vallen. In Europa neemt het aantal rechtszaken systematisch toe, vooral sinds het Nederlandse Urgendavonnis van 24 juni 2015. Ook in dit vonnis werd een schending van de zorgplicht weerhouden.

De Urgendazaak was de eerste rechtszaak in Europa waarin de overheid aansprakelijk werd gesteld voor de zorgplicht inzake klimaatveranderingen en verantwoordelijk werd gehouden voor het algemeen welzijn van de burger. De overheid heeft de verplichting om burgers te beschermen tegen de risico’s van klimaatverandering. Door geen snellere daling van de CO2-uitstoot te voorzien had de Nederlandse overheid onzorgvuldig gehandeld, zodat er in de Urgendazaak zelfs een reductiebevel werd opgelegd.

Ook in andere klimaatzaken in de buurlanden ligt de focus bijgevolg op het grotere verhaal waarbij de zorgplicht en mensenrechten centraal staan om ambitieuzere klimaatdoelen van overheden af te dwingen.

Op weg naar een klimaattoets?

Zoals toegelicht in onze blog van 14 januari 2022, heeft de Raad voor Vergunningsbetwistingen in het ‘tankstationarrest’ geoordeeld dat klimaatdoelstellingen een wezenlijk beoordelingscriterium van het lokaal vergunningenbeleid vormen, ook al werden zij in een niet-bindend beleidsdocument vastgelegd. In het geval van de gemeente Boechout ging het oprichten van een ‘klassiek’ tankstation voor fossiele brandstoffen lijnrecht in tegen de klimaatdoelstellingen uit het Burgemeestersconvenant.

De korte tijdspanne waarin het klimaatvonnis van 17 juni 2021 en het tankstationarrest van 9 december 2021 werden geveld laat weinig aan de verbeelding over. Op klimaatverandering gestoelde argumenten winnen zowel bij de burgerlijke rechter als bij de administratieve rechtscolleges aan populariteit. De klimaataansprakelijkheid bij de burgerlijke rechter heeft mogelijk de weg vrijgemaakt voor een echte klimaattoets in vergunningsprocedures. De twee uitspraken lijken dan ook hand in hand te gaan en het pad naar een efficiënt en zorgvuldig klimaatbeleid te hebben geëffend.

Besluit

Recente klimaatzaken maken duidelijk dat een overheid inderdaad aansprakelijk kan worden gesteld voor haar rol in de gehele problematiek rond klimaatverandering. Meer nog, deze rechtspraak lijkt zelfs concreet door te sijpelen in het vergunningenbeleid waardoor een echte klimaattoets niet meer veraf lijkt.  

De rechtspraak in klimaatzaken is in volle evolutie. Deze rechtspraak heeft meestal ook verstrekkende gevolgen en een ruime maatschappelijke impact. Het valt te verwachten dat in de (nabije) toekomst heel wat nieuwe klimaatzaken het licht zullen zien. Wij volgen dit uiteraard van nabij op.

Heeft u vragen over de invloed van klimaat op het omgevingsrecht? Neem dan zeker contact op met een advocaat omgevingsrecht zodat wij u op maat kunnen adviseren.

Reiner Tijs & Amber Simons

Ilse De Geyter

Ilse De Geyter is in de expertise bouw- en vastgoedrecht actief in bouwgeschillen en huur verhuur van onroerend goed. Haar directe communicatie, daadkracht en persoonlijke ervaring in eigen bouwprojecten komen van pas bij (zowel minnelijke als gerechtelijke) expertises en de opvolging van bouwgeschillen. Zij staat verschillende cliënten bij in de huur verhuur van vastgoed. In de expertise ondernemingsrecht is zij actief in contractenrecht, commerciële geschillen, tuchtrecht en incasso.

Zij is proactief, direct, resultaatgericht en nabij in de uitvoering.

Ilse De Geyter - Advocaat bouwrecht en vastgoedrecht

Jana Kern

Zij staat vooral de ondernemer, maar ook de werknemer bij in binnen- en buitenland, en dit in 6 talen. Deze meertalige ondersteuning zorgt ervoor dat internationale ondernemingen op maat worden geholpen in hun eigen taal.

Zij is energiek, perfectionistisch en gedreven om ieder project tot een goed einde te brengen.

Jana Kern - Advocaat Social recht en arbeidsrecht

Frederic Rosiers

Frederic Rosiers is actief in de praktijkgebieden “vennootschaps- en ondernemingsrecht” en “bouw, vastgoed en projectontwikkeling”. Hij behandelt dossiers inzake aandeelhoudersgeschillen, aandelentransacties, distributierecht en vastgoedtransacties, met inbegrip van erfpacht- vruchtgebruik- en opstalconstructies. Door zijn ervaring en pragmatische aanpak vertalen de contracten het bereikte commerciële evenwicht en anticiperen zij op mogelijke geschillen. Als opgeleid bemiddelaar worden geschillen indien mogelijk buiten de rechtbank om geregeld.

Frederic Rosiers - Advocaat bouwrecht en vastgoedrecht - ondernemingsrecht en vennootschapsrecht

Reiner Tijs

Reiner Tijs is gespecialiseerd in het overheidsrecht en het omgevingsrecht (ruimtelijke ordening, stedenbouw en milieu). Hij kan bogen op ruime expertise, jarenlange ervaring en een breed netwerk.

Reiner Tijs - Advocaat overheidsrecht en omgevingsrecht

Frédéric Dupon

Hij behandelt vooral dossiers die verband houden met het verbintenissenrecht, het bouwrecht en het handels- en economisch recht in ruime zin, met inbegrip van het zeerecht.

Frédéric Dupon - Advocaat bouwrecht, vastgoedrecht en ondernemingsrecht

Sidney Van Wellen

Sidney Van Wellen studeerde in 2013 af als Master in de Rechten aan de Universiteit te Antwerpen en is sindsdien advocaat aan de Antwerpse Balie. Hij is advocaat bij Forum Advocaten sedert september 2018.

Hij is pragmatisch en betrokken om zo het best mogelijke resultaat te bereiken.

Sidney Van Wellen - Advocaat bouwrecht, vastgoedrecht en ondernemingsrecht

Joram Maes

Joram Maes studeerde in 2015 af aan de Universiteit te Antwerpen als Master in de rechten en begon zijn carrière als advocaat in januari 2016 bij Forum Advocaten.

Hij is enthousiast, creatief en openhartig, eigenschappen die hij ook overbrengt in de behandeling van dossiers.

Joram Maes - Advocaat bouwrecht, overheidsrecht en omgevingsrecht

Annelies Janssen

Annelies Janssen behaalde in 2016 de titel van Master in de rechten aan de Universiteit van Antwerpen na in 2015 een Erasmus programma te hebben gevolgd in Zweden (Uppsala University).

Zij is optimistisch, warmhartig en oprecht.

Annelies Janssen - Advocaat bouwrecht en vastgoedrecht

Maxime Jeanray

Maxime behaalde in 2016 de titel van Master in de rechten aan de Universiteit van Antwerpen.

Hij is flexibel, positief en zet zijn schouders vol engagement onder verschillende projecten.

Maxime Jeanray - Advocaat Arbeidsrecht en sociaal recht

Inge van den Dorpel

Inge studeerde, na een eerdere opleiding aan het Koninklijk Muziekconservatorium te Brussel en een opleiding vertaler aan de Universiteit van Antwerpen, in 2016 af aan de Vrije Universiteit Brussel als Master in de rechten en begon haar carrière als advocaat in juni 2016 aan de balie Brussel.

Inge van den Dorpel - Advocaat Bouwrecht, omgevingsrecht en overheidsrecht

Joëlle Gillemot

Joëlle Gillemot behaalde in 2016 de titel van Master in de rechten aan de Universiteit van Antwerpen. Zij is behulpzaam, doortastend, loyaal en begaan met de problemen van de cliënt waarvoor zij een passende oplossing zoekt.

Joelle Gillemot - Advocaat Bouwrecht, omgevingsrecht en overheidsrecht

Maarten Verboven

Maarten is in 2017 afgestudeerd als Master in de rechten aan de Universiteit te Antwerpen na tevens een opleiding Rechtspraktijk aan de Karel de Grote Hogeschool te Antwerpen te hebben voltooid.

Hij is sociaal, gedreven en volhardend.

Maarten Verboven - Advocaat vastgoedrecht en ondernemingsrecht

Geert de Hoon

Geert is advocaat bij Forum Advocaten sinds oktober 2019 en legt zich binnen het kantoor hoofdzakelijk toe op bijstand aan KMO’s en vrije beroepen in het burgerlijk recht en het ondernemingsrecht. Hij staat cliënten bij tijdens de opmaak van contracten, onderhandelingen en adviesverlening alsook tijdens het voeren van procedures voor de burgerlijke hoven en rechtbanken. Verder staat hij cliënten graag bij in dossiers inzake het onderwijsrecht.

Geert de Hoon - Advocaat bouwrecht en ondernemingsrecht

Roxanne Verelst

Roxanne behandelt binnen het kantoor hoofdzakelijk dossiers met betrekking tot de bijstand van KMO’s, particulieren en vrije beroepen in burgerlijke en handelszaken, alsook zaken binnen het vennootschapsrecht en het vastgoedrecht.

Roxanne Verelst - Advocaat ondernemingsrecht en vennootschapsrecht

Justine Heureux

Justine behaalde in 2020 de titel van Master in de rechten aan de Universiteit van Antwerpen en in 2021 de titel van Master in het vennootschapsrecht aan de Katholieke Universiteit van Leuven.

Justine is oprecht, warmhartig en enthousiast. Zij behandelt uw dossier met veel zorg.

Justine Heureux - Advocaat vennootschapsrecht

Inne Royackers

Inne Royackers behaalde in juni 2022 met onderscheiding de titel van Master in de Rechten aan de Katholieke Universiteit Leuven, waarbij ze zich specialiseerde in het privaat- en strafrecht. Gedurende haar opleiding studeerde ze een half jaar aan l’Université Jean Moulin III te Lyon (Frankrijk). Haar masterscriptie schreef ze onder het promotorschap van prof. dr. B. Tilleman over de aansprakelijkheid van bouwactoren in een bouwteam.

Sinds september 2022 is Inne ingeschreven als advocaat aan de Antwerpse balie. Bij Forum Advocaten legt ze zich vooral toe op bouw- en vastgoedrecht.

Inne Royackers - Advocaat bouwrecht, vastgoedrecht en ondernemingsrecht

Jill Naets

Jill Naets behaalde in 2023 met onderscheiding de titel van Master in de Rechten aan de Universiteit Antwerpen, waarbij ze zich specialiseerde in het sociaal recht en het strafrecht. Eerder behaalde ze ook de professionele bachelor bedrijfsmanagement – rechtspraktijk aan de Karel de Grote Hogeschool te Antwerpen.

Ze is sinds 2023 advocaat bij Forum Advocaten en ze legt zich binnen het kantoor vooral toe op het sociaal recht (arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht). Ze is behulpzaam, nauwkeurig en proactief.

Jill Naets - Advocaat arbeidsrecht en sociaal recht

Yani Brems

Yani Brems behaalde in 2023 de titel van Master in de rechten aan de Universiteit van Antwerpen. Zij is advocaat bij Forum advocaten sinds mei 2024 en behandelt binnen het kantoor vooral dossiers inzake ruimtelijke ordening en stedenbouw.

Yani Brems - Advocaat bouwrecht en omgevingsrecht

Caro Gijsels

Caro Gijsels behaalde in 2024 de titel Master in de Rechten aan de Universiteit Antwerpen, waarbij ze zich specialiseerde in het sociaal recht, het gerechtelijk recht en het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht.

In september 2024 trad Caro toe tot de balie van Antwerpen en vervoegde ze zich als advocaat bij het team van Forum Advocaten. Binnen het kantoor legt ze zich vooral toe op het sociaal recht (arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht).

Caro Gijsels - Advocaat Social recht en arbeidsrecht