23 mei 2025
Van missie naar markt: hoe ver mag een VZW gaan?
Steeds meer VZW’s breiden hun werking uit met marktgerichte diensten of producten. Of het nu gaat om catering, adviesverlening, verhuur of recreatie: de combinatie van maatschappelijke missie en economische realiteit stelt verenigingen voor juridische en fiscale keuzes. De vraag stelt zich daarbij vaak hoe ver een VZW kan of mag gaan in het ontwikkelen van zulke marktactiviteiten, zonder het belangeloos karakter van haar werking uit het oog te verliezen.
Marktactiviteiten binnen een VZW: een spanningsveld
De wetgeving is sinds het WVV duidelijk versoepeld: een VZW mag vandaag “onbeperkt marktactiviteiten” uitoefenen – zolang het belangeloos doel behouden blijft.
Artikel 1:2 WVV bepaalt immers het volgende: “Een vereniging wordt opgericht bij een overeenkomst tussen twee of meer personen, leden genaamd. Zij streeft een belangeloos doel na in het kader van één of meer welbepaalde activiteiten die zij tot voorwerp heeft. Zij mag rechtstreeks noch onrechtstreeks enig vermogensvoordeel uitkeren of bezorgen aan de oprichters, de leden, de bestuurders of enig andere persoon behalve voor het in de statuten bepaald belangeloos doel. Elke verrichting in strijd met dit verbod is nietig.”
Toch blijft de grens tussen “toegelaten uitbreiding” en “te ver doorgeschoten commercialisering” vaag en risicovol, zeker als de VZW subsidies ontvangt, beroep doet op vrijwilligers of fiscale voordelen ontvangt.
De realiteit is dat veel VZW’s groeien in commerciële dienstverlening – denk aan catering, coaching of teambuildings. Op een bepaald moment dringt zich een keuze op: verdergaan zoals voorheen en hopen op een welwillende fiscus, of nadenken over een (pseudo-)verzelfstandiging?
Groeiend potentieel, maar nog veilig
Zolang de commerciële activiteit duidelijk bijkomstig blijft – dus ondersteunend aan het hoofddoel – is er weinig aan de hand. Denk aan een kleinschalige teambuildingdienst of een buurtcafé in een sociaal centrum. Voor veel kleine VZW’s is dit een werkbare en veilige situatie.
De commerciële activiteit groeit uit zijn voegen
Wat als die “kleine” activiteit plots groter wordt dan verwacht? Dan dreigen er conflicten:
- Fiscale risico’s: een VZW met uitgesproken commerciële activiteiten riskeert belast te worden zoals een vennootschap.
- Oneerlijke concurrentie? Andere bedrijven kunnen bezwaar maken tegen het feit dat een gesubsidieerde VZW actief is op hun markt.
- Sectorale erkenningen: de overheid kan kritisch kijken als een erkende zorginstelling ineens ook als horecazaak fungeert.
Een risicoanalyse is dan cruciaal: wat is het groeipotentieel? Is het zinvol om een nieuwe structuur op te zetten?
Pseudoverzelfstandiging als tussenoplossing
Soms ontstaat onder druk van regelgeving of fiscale druk de neiging tot “pseudo-verzelfstandiging”: het oprichten van een aparte vennootschap naast de VZW, waarbij dezelfde personen de controle behouden. Dit kan op twee manieren:
- horizontaal: de VZW en de vennootschap bestaan naast elkaar, maar delen bestuurders of leden; of
- verticaal: de VZW brengt haar activiteit in ruil voor aandelen in de vennootschap.
Deze structuren zijn perfect toegelaten, maar zijn wel gevoelig voor:
- eventuele belangenconflicten (art. 9:8 WVV),
- het verbod op winstuitkering bij VZW’s, en
- fiscale optimalisatie die als misbruik kan worden beschouwd (zoals onderwaardering bij inbreng).
Wat met de sociale onderneming?
Een structureel alternatief is de omzetting naar een sociale onderneming, via een besloten vennootschap met sociaal oogmerk. Dit biedt transparantie, erkenning én fiscale duidelijkheid – maar betekent ook het loslaten van het VZW-statuut.
Conclusie: evalueer tijdig
Elke VZW die marktactiviteiten overweegt of al ontplooit, doet er goed aan haar activiteiten van tijd tot tijd te evalueren:
- Het belangeloos doel dient steeds centraal te blijven staan, ongeacht de aard of omvang van de marktactiviteiten.
- Evalueer tijdig of de activiteiten nog “bijkomstig” zijn.
- Ga na of verzelfstandiging, eerder dan verdere groei binnen de VZW, een meer aangewezen structuur vormt in het licht van de beoogde activiteiten en risico’s.
Wenst u meer te weten over de doelen van een VZW? Neem dan zeker contact op met onze specialisten vennootschapsrecht en verenigingsrecht zodat wij u op maat kunnen adviseren. Ook voor al uw andere vragen met betrekking tot het vennootschaps- en verenigingsrecht kan u bij ons terecht.
