De klokkenluidersregeling voor personeelsleden van de Vlaamse overheid en lokale besturen

In een eerder blogbericht informeerden wij u reeds over de klokkenluidersregeling, die een omzetting betreft van de Europese Richtlijn nr. 2019/1937 (hierna: de richtlijn). Door middel van de klokkenluidersregeling wil Europa personeelsleden beschermen die melding maken van inbreuken op het Unierecht. In de publieke sector diende voor de implementatie van een uitgebreidere klokkenluidersregeling een wijziging te worden doorgevoerd van het provinciedecreet van 9 december 2005, het decreet van 22 december 2017 over het lokaal bestuur en het Bestuursdecreet van 7 december 2018. Inmiddels werd op 18 november 2022 een wijzigingsdecreet bekrachtigd door de Vlaamse regering waarin voornoemde regeling verder wordt uitdiept.

In wat volgt zal de klokkenluidersregeling voor personeelsleden van de Vlaamse overheid en lokale besturen nader worden toegelicht.

Welke meldingen worden beschermd?

De Europese klokkenluidersregeling werd in het leven geroepen om personen te beschermen die in werkverband kennis nemen van inbreuken van het Unierecht en nationale bepalingen die daarvan een omzetting zijn.

De richtlijn bepaalt dat een bescherming wordt geboden voor meldingen van inbreuken die betrekking hebben op het Unierecht inzake: overheidsopdrachten, financiële diensten, producten en markten, witwas en terrorismefinanciering, productveiligheid en productconformiteit, veiligheid van het vervoer, milieubescherming, stralingsbescherming en nucleaire veiligheid, dierenwelzijn, volksgezondheid, consumentenbescherming, bescherming van de persoonlijke levenssfeer en persoonsgegevens, beveiliging van netwerk -en informatiesystemen.

De bescherming zoals voorzien in de richtlijn betreft een minimale bescherming, wat betekent dat lidstaten deze bescherming op nationaal niveau mogen uitbreiden. Door middel van het wijzigingsdecreet voorziet Vlaanderen in een meer uitgebreide bescherming van klokkenluiders die werkzaam zijn binnen de publieke sector. Naast de in de richtlijn vermelde inbreuken, worden in Vlaanderen ook inbreuken beschermd die betrekking hebben op regelgeving inzake  belastingfraude en- ontduiking. Daarnaast worden ook anonieme meldingen beschermd.

Wie wordt er beschermd?

Eenieder die informatie verkrijgt in een werk gerelateerde context is beschermd. De bescherming is dus niet beperkt tot werknemers, maar is eveneens van toepassing op zelfstandigen, stagiairs, voormalige en toekomstige werknemers, bestuurders, aandeelhouders en derden die betrokken zijn met de klokkenluiders en die het slachtoffer kunnen worden van represailles in een werk gerelateerde context, zoals collega’s of familieleden van de klokkenluiders.

Wat houdt deze bescherming in?

Concreet houdt deze bescherming van klokkenluiders in dat ten aanzien van hen geen represaillemaatregelen mogen worden genomen. Een represaillemaatregel kan slaan op: een negatieve evaluatie, geen promotie, een degradatie, een wijziging van de arbeidsvoorwaarden, een tuchtsanctie, een niet-verlenging van een arbeidsovereenkomst, intimidatie of pesterijen. Een represaillemaatregel beperkt zich derhalve niet tot een ontslag.

In het geval dat voornoemd verbod op represaillemaatregelen wordt miskend en klokkenluiders kunnen aantonen dat er een verband bestaat tussen de door hen gedane melding en de represaillemaatregel, kan de klokkenluider een schadevergoeding toegewezen krijgen tussen 18 en 26 weken loon. Deze schadevergoeding kan niet gecumuleerd worden met de vergoeding wegens kennelijk onredelijk ontslag.

Ten slotte kan de natuurlijke persoon of de rechtspersoon die het verbod op represaillemaatregelen miskent of niet voorziet in de verplichtingen van de regelgeving (zie verder), een administratieve sanctie opgelegd krijgen tussen 250 euro en 1.250.000 euro .

Wat moeten lidstaten en overheden voorzien?

Overheden

Interne meldingskanalen

Ondernemingen in de publieke sector dienen in de eerste plaats te voorzien in interne meldingskanalen. Voor lokale besturen geldt deze verplichting slechts voor gemeenten met meer dan 10.000 inwoners.

De procedures voor interne meldingen en de opvolging daarvan dienen kanalen te omvatten die de ontvangst van de meldingen op een beveiligde wijze en de vertrouwelijke behandeling daarvan garanderen, alsook de identiteit van de klokkenluider en van eventuele in de melding genoemde derden beschermen. Daarnaast moet de klokkenluider binnen zeven dagen na de melding een ontvangsbevestiging krijgen. In dat kader moet een onpartijdig persoon of onpartijdige afdeling worden aangewezen voor de opvolging van de meldingen. Deze persoon of afdeling zal de communicatie met de klokkenluider onderhouden en indien nodig, binnen een redelijke termijn (max. 3 maanden na ontvangstbevestiging van melding) bijkomende informatie vragen en feedback geven. Anonieme meldingen dienen eveneens zorgvuldig opgevolgd te worden.

Audit Vlaanderen, evenals het bestuur van de desbetreffende overheidsinstanties, zullen fungeren als intern meldingskanaal. Personeelsleden van lokale besturen alsook van de Vlaamse overheid die onregelmatigheden vaststellen, kunnen hun melding ook rechtstreeks aan Audit Vlaanderen richten.

Lidstaten

Externe meldingskanalen

Iedere lidstaat is daarnaast verplicht om externe meldingskanalen op te zetten die de opvolging van de meldingen garanderen. Deze externe meldingskanalen dienen regelmatig, maar ten minste om de drie jaar, te worden geëvalueerd.

De Vlaamse Ombudsdienst heeft ingevolge het wijzigingsdecreet tevens als taak om meldingen te onderzoeken van externen en personeelsleden van de overheidsinstanties over inbreuken die deze overheidsinstanties zouden hebben begaan.

Openbaarmaking

Ten slotte dienen lidstaten in een bijkomende bescherming te voorzien in volgende gevallen:

• In het geval dat een persoon een melding heeft gedaan van een inbreuk (via de interne procedure, rechtstreeks via de externe procedure, of beide), maar er vervolgens geen passende maatregelen genomen werden;
• In het geval dat de persoon gegronde redenen heeft om aan te nemen dat de inbreuk een dreigend of reëel gevaar kan zijn voor het algemeen belang of er risico bestaat op represailles bij externe meldingen, wegens de bijzondere omstandigheden van de zaak (bv. vergelding of vernietiging van bewijsmateriaal).

In voornoemde gevallen mag de klokkenluider een openbaarmaking doen van de inbreuk, bijvoorbeeld door middel van de pers.

Implementatie

Op Vlaams niveau werd het wijzigingsdecreet dat de richtlijn omzet voor wat betreft de ondernemingen in de publieke sector op 18 november 2022 bekrachtigd en op 1 december 2022 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Derhalve is het wijzigingsdecreet in werking getreden op 11 december 2022.

De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (vvgs) pleit voor een invoeringsperiode van minstens één jaar om lokale besturen voldoende tijd te geven om de wetgeving te implementeren.

Verdere vragen

De Vlaamse overheid voorziet op haar website meer informatie ter ondersteuning van lokale en provinciale besturen waar tevens veelgestelde vragen worden beantwoord.

Wij houden u daarnaast uiteraard op de hoogte van verdere ontwikkelingen die betrekking hebben op de klokkenluidersregeling.

Heeft u nog specifieke vragen over de klokkenluidersregeling? Aarzel dan niet om contact met ons op te nemen. Forum Advocaten is graag bereid om u verder te informeren.

Valeria Simonian en Jana Kern