Er hangt stikstof in de lucht (en in de rechtspraak)

Stikstof lijkt wel één van de meest beladen termen van de 2022 te worden, letterlijk en figuurlijk. Nederlandse boeren protesteren massaal en ook in Vlaanderen is het stikstofbeleid een gevoelig onderwerp. Het stikstofbeleid van de Vlaams minister van Omgeving wordt overspoeld met duizenden bezwaarschriften. Wat is er juist aan de hand met dat stikstof en op welke manier heeft de rechtspraak het stikstofbeleid beïnvloed?  

Wat is stikstof?

Een potentieel schadelijk element …

Stikstof is een chemisch element dat schadelijk wordt door contact met andere elementen, met name zuurstof of waterstof, waardoor stikstofoxiden (nitraat en nitriet) respectievelijk ammoniak wordt gevormd. Een teveel aan stikstof kan desastreuze effecten op de natuur hebben: planten worden weggeconcurreerd, de biodiversiteit gaat achteruit en de bodem verzuurt. Ook onze gezondheid kan ernstig geschaad worden door stikstof.  

… dat beschermde natuurgebieden aantast

Over heel Vlaanderen (en bij uitbreiding heel Europa) zijn er natuurgebieden die door de Habitatrichtlijn worden beschermd, de speciale beschermingszones of Natura 2000-gebieden genaamd. Natura 2000 is een netwerk dat deze beschermde natuurgebieden verbindt. Denk maar aan de Kalmthoutse Heide of het Zoniënwoud. In deze gebieden moeten habitats en soorten die belangrijk zijn voor de Europese biodiversiteit duurzaam kunnen overleven. Dit wordt ook wel de ‘gunstige staat van instandhouding’ genoemd. Ondanks dat deze gebieden beschermd zijn, slaat er in het overgrote merendeel van de speciale beschermingszones teveel stikstof neer.

Bij een vergunningsaanvraag moet op basis van artikel 36ter van het natuurdecreet steeds worden nagegaan of er ingevolge de aanvraag een betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone kan ontstaan. In de praktijk gebeurt dit onderzoek in twee stappen: de voortoets (stap 1) en, in voorkomend geval, de passende beoordeling (stap 2). Enkel wanneer er op basis van objectieve gegevens kan worden uitgesloten dat het project significante gevolgen heeft voor een nabijgelegen speciale beschermingszone, hoeft er geen passende beoordeling te worden opgemaakt.

Stikstof in de landbouwsector

Het merendeel van de schadelijke stikstof zou in Vlaanderen ontstaan en zo’n 60% is uit de landbouwsector afkomstig. Daarnaast zorgen ook het verkeer, huishoudens en industrie voor stikstof in het milieu. Ammoniak in het bijzonder is afkomstig uit mest in de landbouw.

De stikstofarresten van de Raad voor Vergunningsbetwistingen en de Raad van State

De Raad voor Vergunningsbetwistingen houdt de uitbreiding van een kippenstal tegen

Op 25 februari 2021 vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen een omgevingsvergunning voor het bouwen twee nieuwe kippenstallen en de verdere exploitatie van het pluim- en rundveebedrijf in Kortessem.  

Ten tijde van het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen werd voor de uitstoot van stikstofoxide en ammoniak gewerkt met (voorlopige) significatiedrempels. Een vergunning kon worden verleend indien een aangevraagd project minder dan 5% van de kritische drempel van een gebied bijdraagt. In dat geval moest er geen passende beoordeling worden opgesteld.

Volgens de Raad voor Vergunningsbetwistingen volstond de toepassing van deze kwantitatieve drempels evenwel niet. Deze aanpak werd dan ook onwettig bevonden.  Het natuurdecreet schrijft immers een concrete en individuele toets voor, met in acht name van het project en de speciale beschermingszone in kwestie. Bovendien oordeelde de Raad dat de 5%-drempel onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd was.

De Raad van State houdt de grootste ruilverkaveling in Vlaanderen tegen

Eind 2021 moest de Raad van State zich buigen over een ruilverkaveling in Gooik. Met circa 3.000 hectare aan percelen zou het de grootste ruilverkaveling in Vlaanderen worden. Natuurpunt vocht de beslissing aan omwille van de negatieve impact op de Kesterheide en het Neigembos, waar de kritische stikstofdrempel reeds werd overschreden.   

De Raad van State gaf Natuurpunt gelijk. De Raad verwees uitdrukkelijk naar het arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen en stelde evenmin overtuigd te zijn van de wetenschappelijke deugdelijkheid van de beoordeling van de stikstofimpact, dat hier eveneens op het significantiekader was gebaseerd. Bijgevolg werd het besluit dat de ruilverkaveling nuttig verklaarde, vernietigd.

Programmatorische Aanpak Stikstof

Ingevolge bovenstaande rechtspraak werden de voorlopige significantiekaders achterwege gelaten en wordt er ijverig verder gewerkt aan een definitieve stikstofaanpak, in de vorm van een Programmatorische Aanpak Stikstof (ook wel “PAS” genaamd).

De Vlaamse regering is intussen tot een akkoord gekomen. Dit akkoord diende als basis voor de opmaak van de PAS en het bijhorend plan-MER. Momenteel worden de duizenden bezwaren uit het openbaar onderzoek verwerkt. Totdat de Vlaamse regering een definitieve PAS heeft vastgesteld en deze in werking is getreden, worden vergunningsaanvragen beoordeeld met in acht name van een ministeriële instructie met bijhorend richtsnoer.

Besluit

Een teveel aan stikstof is manifest voor de habitats en soorten in speciale beschermingszones, die volgens nationale en Europese regelgeving moeten worden beschermd. De stikstofarresten hebben de druk op de Vlaamse regering om met een definitief, helder stikstofbeleid te komen duidelijk verhoogd. Het spreekt voor zich dat de huidige voorlopige aanpak en de onduidelijke stikstofregels voor rechtsonzekerheid zorgen, niet enkel bij landbouwers maar ook bij projectontwikkelaars en in de industrie. Het is dan ook halsreikend uitkijken naar de definitieve PAS, zodat de rust hopelijk voorgoed kan terugkeren.

Heeft u vragen over de impact van stikstof op vergunningsaanvragen? Neem dan zeker contact op met onze specialisten overheids- en omgevingsrecht zodat wij u op maat kunnen adviseren.

Contacteer een advocaat omgevingsrecht

Amber Simons & Reiner Tijs