Omzendbrief “betonstop” vernietigd.

In onze blog van juli2017 hadden we reeds voorspeld dat de Raad van State zich mogelijk negatief zou uitspreken over de omzendbrief ‘Een gedifferentieerd ruimtelijk transformatiebeleid in de bebouwde en de onbebouwde gebieden’. Ongeveer 3 jaar later is het zover. De Tijd brengt het nieuws over het moeilijk ruimtelijk beleid van de (toenmalige) Vlaamse Regering.

Waarover ging het ook al weer?

Vrijdag 7 juli2017 kwam de minister met een nieuwe omzendbrief ‘Een gedifferentieerd ruimtelijk transformatiebeleid in de bebouwde en de onbebouwde gebieden’. Gemakshalve hebben we deze in de titel van deze blog afgekort tot Omzendbrief Betonstop. Weliswaar dekt dit niet volledig de lading, maar op die manier kan men er zich bij benadering toch iets bij voorstellen.

In deze omzendbrief wilde men de doelstellingen van een duurzame ruimtelijke ontwikkeling concreter maken. Het artikel biedt een referentiekader bij de opmaak en de interpretatie van ruimtelijke plannen en bij de beoordeling van vergunningsaanvragen. De omzendbrief beoogt een differentiatie tussen bebouwde en onbebouwde gebieden in het ruimtelijk beleid. Zowel het realiseren van een kwalitatief ruimtelijk rendement binnen de bebouwde gebieden als het vrijwaren en het versterken van de onbebouwde gebieden noopt tot een meer realisatiegericht beleid.

De omzendbrief geeft daarbij aan hoe de overheid een actieve rol kan spelen bij het bewerkstelligen van ruimtelijke kwaliteit bij ontwikkelingen in bebouwde en onbebouwde gebieden. In de versnipperde open ruimte kunnen er alleen nog woningen en bedrijven bijkomen op basis van een behoefte- en voorzieningenstudie. Voor bijkomend ruimtebeslag in de open ruimte zou men dus moeten aantonen dat daarvoor geen plaats meer is in nabijgelegen kernen en dorpen.

Wat was het probleem?

In onze blog van juli2017 wezen we reeds op een aantal fundamentele juridische problemen bij de gevolgde werkwijze.  Een omzendbrief kan immers geen bijkomende ‘nieuwe regels’ vastleggen, maar kan enkel het bestaande wettelijk kader ‘interpreteren’ waar dit vaag of onduidelijk is of kan ‘richting geven aan het beleid’ waar er afwezigheid van regelgeving is (en waar er dus ‘beleidsruimte’ bestaat).

Een omzendbrief kan dus enige duidelijkheid brengen over de wijze waarop het bestuur zelf aan de bestaande (vage/onduidelijke) regelgeving invulling zal geven. Anders was het  evenwel met de omzendbrief die bijkomende vereisten oplegde in gebieden die (los van de planbestemmingen) als ‘onbebouwd’ worden aangemerkt. Voor aanvragen in dergelijke gebieden werd bijkomend vereist dat een ‘behoefte- en voorzieningenstudie’ zou worden opgemaakt op grond waarvan dan de vergunning wel of niet zou verleend kunnen worden. Daarmee werd de bestaande regelgeving niet ‘verduidelijkt’, doch daarmee werden eigenlijk nieuwe vereisten gecreëerd die in de wetgeving niet voorzien worden. Indien en voor zover deze omzendbrief dus als ‘regelgevend’ beschouwd kon worden, is het geen loutere ‘pseudo-wetgeving’ meer, maar werkelijke ‘regelgeving’ (die niet op de geëigende wijze tot stand is gekomen).

En dus vernietiging door de Raad van State

Het viel dan ook te voorzien dat deze omzendbrief bestreden zou worden bij de Raad van State. De Raad sprak zich uiteindelijk na ongeveer drie jaar uit over deze kwestie en vernietigde de omzendbrief.

De pedalen kwijt

Wie, zoals Forum Advocaten, dagelijks in het veld van de ruimtelijke ordening en het omgevingsrecht staat, weet natuurlijk al langer dan vandaag dat de beleidsmakers de pedalen volledig kwijt zijn. Terwijl uit de vorige legislatuur ondertussen zowat alle grote aanpassingen aan het decreet ruimtelijke ordening vernietigd werden door het Grondwettelijk Hof, werd ondertussen dan maar heil gezocht in allerhande vormen van pseudowetgeving, waarvan de hoger vernoemde omzendbrief slechts één voorbeeld is.

Het vaatje waaruit men tapt lijkt haast bodemloos; tal van ‘alternatieve’ instrumenten zagen het licht zoals (niet limitatief) masterplannen, beeldkwaliteitsplannen, richtlijnenboeken, woonomgevingsplannen, visienota’s, bouwkundige principes… Vaak tracht men om deze “ingang” te doen vinden via het concept van de “beleidsmatig gewenste ontwikkelingen” dat de vergunningverlenende overheid kan hanteren bij de beoordeling van omgevingsvergunningsaanvragen.

Veel projectontwikkelaars en ook buitenstaanders begrijpen hier kop noch staart van. Steeds meer wordt het veld van de ruimtelijke ordening een moeras waarin iedereen wanhopig tracht om boven water te blijven, maar waarbij op termijn de geloofwaardigheid ernstig aangetast wordt.

Uw kompas

In2015 schreven wij reeds een hoofdstuk over “stedenbouwkundige richtlijnen als alternatief instrument?” waarin we waarschuwden voor de gevaren van het gebruik van “pseudowetgeving” (TIJS, R., Stedenbouwkundige verordeningen, die Keure,2015,273.; zie ook TIJS, R., “Stedenbouwkundige “richtlijnen” als alternatief instrument voor regelgeving?”, TROS2016, nr. 81, p. 69-71.).

Toen reeds voelden wij aan dat het de verkeerde kant zou kunnen opgaan. Om die reden finaliseren we op dit moment ook een uitgebreid naslagwerk over “de motivering van omgevingsvergunningen” dat uitgegeven zal worden bij Politeia in het najaar en waarin ook uitgebreid wordt ingegaan op deze problematiek. Daarnaast organiseren we de opleiding “Motivering van omgevingsvergunningen” voor het opleidingscentrum Escala (www.escala.be) waarbij we ook oog hebben voor de bijzondere moeilijkheden die rijzen bij de beoordeling en motivering van vergunningen, specifiek in het licht van “beleidsmatig gewenste ontwikkelingen en (andere) pseudowetgeving”. Dit zal overigens ook het onderwerp zijn op de studiedag Ruimtelijke Ordening die Escala organiseert op 8 december2020. We hopen u daar ook te mogen verwelkomen.

Op die manier tracht Forum advocaten zijn steentje bij te dragen aan de ‘ontsluiering’ van deze bubbel aan pseudowetgeving die – we maken ons weinig illusies – nog wel even de gemoederen zal beroeren.

Indien u hierover verdere vragen heeft, aarzelt u dan niet om ons te contacteren. Forum Advocaten volgt de ontwikkelingen inzake ruimtelijke ordening en stedenbouw op de voet. Als u ook graag op de hoogte blijft van de ontwikkelingen, dan kan u zich ook abonneren op onze (maandelijkse) nieuwsbrief.

Reiner Tijs