De positie van de werknemer met het oog op de politieke verkiezingen in 2024!

Op zondag 9 juni 2024 vinden de Europese, de federale en de regionale verkiezingen plaats in België. Gelet op de opkomstplicht die geldt zullen Belgen dus verplicht zijn om zich op die dag naar het stemlokaal te begeven. Hetzelfde geldt op zondag 13 oktober 2024 voor de lokale verkiezingen. Deze opkomstplicht, alsook de resultaten van de verkiezingen doen echter ook op arbeidsrechtelijk vlak verschillende vragen rijzen, o.a. naar de gevolgen voor de tewerkstelling als werknemer in geval van een oproeping voor het ambt van bijzitter, dan wel na het verkrijgen van een politiek mandaat. In deze blog leest u dan ook alles wat u moet weten over de mogelijke gevolgen van de verkiezingen op een tewerkstelling als werknemer.

1. Arbeidsprestaties op de dag van de verkiezingen

1.1 Gevolgen voor de opkomstplicht

Het kan gebeuren dat, afhankelijk van de sector waarin iemand werkt, er prestaties moeten worden verricht in het kader van de arbeidsovereenkomst op de dag van de verkiezingen. De werknemer moet er dan voor zorgen dat hij zich voor, dan wel na zijn arbeidstijd alsnog naar het stemlokaal begeeft om aan zijn opkomstplicht te voldoen. Er is immers geen recht op thematisch verlof om aan de opkomstplicht te voldoen.

Wel kan een opkomstplichtige ervoor opteren om zijn opkomstplicht te vervullen via een volmacht dat wordt verleend aan iemand die hij vertrouwt.

1.2 Gevolgen voor het ambt als bijzitter

Het is echter anders wanneer de werknemer effectief wordt opgeroepen om het ambt van bijzitter te vervullen gedurende de verkiezingen. Zo zal hij in bepaalde gevallen recht hebben op ‘klein verlet’, waardoor hij, met behoud van zijn normale loon, recht heeft om afwezig te zijn op het werk ter gelegenheid van de desbetreffende gebeurtenis, nl. het vervullen van het ambt van bijzitter.

De duur van het klein verlet waarop de werknemer recht heeft, zal afhankelijk zijn van het ambt dat hij dient te vervullen:

• Voor de uitoefening van het ambt van bijzitter in een hoofdstembureau of enig stembureau bij de parlements-, provincieraads- en gemeenteverkiezingen: de nodige tijd;
• Voor de uitoefening van het ambt van bijzitter in één van de hoofdbureaus bij de verkiezing van het Europees Parlement: de nodige tijd, maar maximum vijf dagen;
• Voor de uitoefening van het ambt van bijzitter in een hoofdbureau voor stemopneming bij de parlements-, provincieraads- en gemeenteraadsverkiezingen: de nodige tijd, maar maximum vijf dagen.

2. Gevolgen van een politiek mandaat op uw tewerkstelling

Indien een werknemer zich verkiesbaar stelt, dan kan dit natuurlijk ook gevolgen hebben op zijn tewerkstelling. De wet van 19 juli 1976 tot instelling van een verlof voor de uitoefening van een politiek mandaat (verder: Wet Politiek Verlof), aangevuld met de relevante uitvoeringsbesluiten, zorgt er dan ook voor dat werknemers uit de privésector die een politiek mandaat uitoefenen of een ambt vervullen, vallend onder het toepassingsgebied van de wet, bepaalde rechten verkrijgen.

2.1 Politiek verlof

Allereerst is het zo dat werknemers uit de privésector die een politiek mandaat uitoefenen in welbepaalde instellingen recht hebben op zogenaamd ‘politiek verlof’. Meer concreet betreft het een recht om afwezig te zijn voor een wettelijk vastgelegde duur voor het vervullen van opdrachten die rechtstreeks voortvloeien uit de uitoefening van het mandaat of ambt. Op die manier worden werknemers in de mogelijkheid gesteld om hun politieke functie uit te oefenen.

De wet wordt erg strikt geïnterpreteerd, waardoor het politiek verlof niet toegekend wordt aan mensen die nog geen politiek mandaat hebben, doch zich verkiesbaar hebben gesteld en zich voorbereiden op een dergelijk mandaat. Ook werknemers die optreden als plaatsvervangers kunnen zich niet beroepen op het politieke mandaat, indien zij zelf geen politiek mandaat vervullen.

Om recht te hebben op politiek verlof moet u een functie uitoefenen binnen een van de instellingen zoals vernoemd in artikel 2 Wet Politiek Verlof, zijnde: een provincieraad, een agglomeratieraad, een federatieraad, een gemeenteraad, een districtsraad, de gemeenschappelijke-, Vlaamse-, of Franse gemeenschapscommissie, een raad voor maatschappelijk welzijn, een bijzonder comité voor de sociale dienst, van het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap of die het ambt bekleden van voorzitter van een van die instellingen of lid zijn van hun uitvoerend college.

Een mandaat in de gemeente

De concrete invulling van het recht op politiek verlof voor een mandaat in de gemeente is afhankelijk van het Gewest waarin het gelegen is. In dit blog wordt enkel de regeling van toepassing op de gemeenten in het Vlaams Gewest besproken, waaruit de gemeente Voeren en de faciliteitengemeenten worden uitgesloten.

Voor de ambten of mandaten van burgemeester, schepen, voorzitter of een lid van een college van een districtsraad kan het politiek verlof opgenomen worden als twee arbeidsdagen per week. In dit geval dient de werknemer dan uiterlijk op woensdag van de voorafgaande week zijn werkgever in te lichten over de geplande afwezigheidsdagen. De werknemer kan er echter ook voor opteren om de uitvoering van zijn arbeidsovereenkomst volledig te schorsen gedurende zijn mandaat of ambt, voor minstens een periode van 12 maanden. Deze schorsing kan meermaals worden opgenomen voor telkens minstens 12 maanden met, dan wel zonder onderbreking tussen de verschillende periodes. Belangrijk hierbij is dat in beide gevallen de werknemer dient te bewijzen dat hij effectief beschikt over het desbetreffende mandaat.

In de zomer van 2023 werd de mogelijkheid op politiek verlof voor het ambt van burgemeester ook uitgebreid, waardoor hij thans ook recht heeft op politiek verlof wanneer hij in zijn gemeente geconfronteerd wordt met een noodsituatie waarvoor de buitengewone en aanhoudende beschikbaarheid van de betrokkene in zijn hoedanigheid van burgemeester onontbeerlijk is. De parlementaire stukken geven aan dat als ‘noodsituatie’ kan worden beschouwd: een zware overstroming, dan wel een terroristische aanslag.

Voor functies buiten die van burgemeester, schepen, voorzitter of lid van een bureau van een districtsraad zal het aantal dagen politiek verlof afhankelijk zijn van de concrete functie, evenals het aantal inwoners van de gemeente waarbinnen het mandaat wordt uitgeoefend.

Een mandaat in een ander orgaan

De voorzitter, alsook de leden van de provincieraad, hebben recht op politiek verlof voor de periode die overeenstemt met de zittingen van de provincieraad.

De leden van de districtsraad, de gemeenschappelijke-, Franse- en Vlaamse gemeenschapscommissie, het parlement van de Duitstalige gemeenschap of diegene aangesteld als voorzitter van een van die instellingen of leden van hun uitvoerend college hebben recht op politiek verlof voor maximaal één werkdag per maand.

2.2 Recht op het normale loon

Gedurende het politiek verlof heeft de werknemer bovendien recht op het behoud van zijn normaal loon voor de dagen dat hij van zijn werk afwezig blijft ter gelegenheid van politiek verlof.

Er dient echter wel genuanceerd te worden dat de instelling, bij wie de werknemer zijn mandaat of ambt uitoefent, het loon en de werkgeversbijdrage voor sociale zekerheid dient terug te betalen aan de werkgever voor de periode dat de werknemer van het werk afwezig is geweest voor de waarneming van het ambt. Bovendien wordt dit bedrag vooraf genomen op de vergoeding die verbonden is aan de functie, zonder dat deze voorafneming meer mag bedragen dan 1/2^e van de vergoeding.

2.3 Ontslagbescherming

De Wet Politiek Verlof heeft ook een regeling ingevoerd met betrekking tot de ontslagbescherming ten gunste van de kandidaten en de verkozenen van de verkiezingen bij een van de vermelde instellingen in de Wet Politiek Verlof. Dit betekent dus dat de werkgever in de periode waarin de werknemer bescherming geniet, geen einde mag maken aan de dienstbetrekking, behalve om redenen die vreemd zijn aan de uitoefening van het politieke mandaat.

De werknemer die zich kandidaat stelt dient zijn werkgever te berichten per aangetekend schrijven binnen zes maanden voor de verkiezing. De ontslagbescherming geldt vervolgens vanaf het ontvangst van het schrijven en geldt minstens tot aan de verkiezingen.

Indien de werknemer effectief op de kandidatenlijst voorkomt, dan blijft de bescherming van kracht gedurende drie maanden na de verkiezingen, zelfs als de werknemer niet werd verkozen. Wordt de werknemer wel degelijk verkozen, dan zal de bescherming gedurende het gehele mandaat van kracht blijven, alsook de zes maanden na het einde van het mandaat.

De werkgever die toch overgaat tot ontslag om redenen die verband houden met het mandaat, in de periode waarin de bescherming geldt, zal aan de werknemer een forfaitaire vergoeding verschuldigd zijn gelijk aan een brutoloon van zes maanden. Deze vergoeding dient betaald te worden, onverminderd de vergoedingen die verschuldigd zijn in het kader van de beëindiging van de arbeidsovereenkomst.

Heeft u als werknemer, dan wel een van uw werknemers, zich verkiesbaar gesteld bij de politieke verkiezingen van 9 juni 2024, dan wel 13 oktober 2024, en hebt u nood aan begeleiding of juridisch advies in dit kader? Contacteer dan zeker een van onze specialisten arbeidsrecht zodat wij u op maat kunnen adviseren. Ook voor al uw andere vragen met betrekking tot het arbeidsrecht en het sociaal recht kan u bij ons terecht.