19 april 2021
Wetgever verwijst de goede huisvader naar de geschiedenisboeken
U zal het ongetwijfeld ook hebben vernomen in de media: samen met het Napoleontische Burgerlijk Wetboek, verdwijnt ook de ‘goede huisvader’ uit het vaderlandse burgerlijk recht. In de plaats komt het genderneutrale ‘voorzichtig en redelijk persoon’. Een ideaal moment om even stil te staan bij wat deze allegorische voorstelling van de zorgvuldigheidsnorm nu juist inhoudt en waarom de goede huisvader verdwijnt.
Romeinse oorsprong en Franse teloorgang
De goede huisvader kent als bonus pater familias zijn oorsprong in het Romeinse recht en deed vervolgens middels de Code Civil van Napoleon ook zijn intrede in onze contreien.
Waar het Franse recht heeft bijgedragen aan de verdere verspreiding van de goede huisvader in het burgerlijk recht in Europa, heeft het echter eveneens zelf de goede huisvader ten grave gedragen. Zo verdween reeds in 2014 “le bon père de famille” uit het Franse recht omwille van “ l'égalité réelle entre les femmes et les hommes”.
En wanneer het regent in Parijs, druppelt het uiteraard ook in Brussel. Toen toenmalig minister van justitie Koen Geens in de vorige legislatuur aan zijn hervormingsproces van de belangrijkste wetboeken begon, heeft men van de gelegenheid gebruik gemaakt om het Belgische recht van enkele van zijn patriarchale trekjes te ontdoen. En zo vervelde de goede huisvader tot de genderneutrale voorzichtige en redelijke persoon.
Inhoudelijk heeft deze juridische geslachtsoperatie echter weinig gevolgen. In de rechtspraak en rechtsleer sprak men immers reeds over “een normaal zorgvuldig en vooruitziend persoon geplaatst in dezelfde omstandigheden” wanneer men toetste aan de zorgvuldigheidsnorm.
Wat is die zorgvuldigheidsnorm?
Eenieder van ons heeft zich niet enkel te houden aan de bijzondere wetten van ons land, maar ook aan de algemene zorgvuldigheidsnorm. Om na te gaan of deze norm werd geschonden, gaat men het gedrag van de persoon in kwestie toetsen aan het gedrag van een fictief persoon als referentiekader. Deze fictieve persoon noemden we vroeger de bonus pater familias en binnenkort de voorzichtige en redelijke persoon.
Het gaat hier om een normatief criterium. Er wordt dus niet gekeken naar wat het gemiddelde gedrag is of wat men door de band genomen doet, maar wel naar wat men zou moeten doen als een normaal zorgvuldig en vooruitziend persoon geplaatst in dezelfde omstandigheden.
Zo zal men kijken of men zich de nadelige gevolgen van zijn of haar handelen had kunnen inschatten en of men gepaste voorzorgsmaatregelen heeft getroffen om de eventuele nadelige gevolgen van zijn of haar gedrag te voorkomen of beperken.
Dit criterium dient echter in alle redelijkheid te worden toegepast, rekening houdend met alle concrete omstandigheden. Niemand kan immers gehouden zijn tot het onmogelijke en men mag van burgers uiteraard niet verwachten dat ze superkrachten hebben.
De voorbeelden van onzorgvuldig gedrag in de rechtspraak zijn echter legio. Zo werd het onzorgvuldig geacht om te roken wanneer men met een ontvlambare stof werkte. Ook het spuiten met een waterpistool in het gezicht van een buschauffeur werd als onzorgvuldig beschouwd. De politierechtbank in Gent oordeelde dan weer dat de landbouwer die een ketting had aangebracht op de openbare weg om zijn koeien makkelijker te laten oversteken, zonder hiervoor ook maar enige signalisatie aan te brengen ook de zorgvuldigheidsnorm had geschonden.
Wat als de zorgvuldigheidsnorm wordt geschonden?
Vervolgens stelt zich de vraag wat de gevolgen zijn wanneer men zich niet als een voorzichtig en redelijk persoon gedraagt en aldus de algemene zorgvuldigheidsnorm schendt.
De schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm wordt gelijkgesteld met een buitencontractuele fout. Wanneer men ook schade kan aantonen die het gevolg is van die onzorgvuldigheid, dan kan men aansprakelijk worden gesteld op grond van het gemeen aansprakelijkheidsrecht.
Het is dus niet omdat een bepaalde gedraging niet expliciet verboden is bij wet, dat ze niet tot aansprakelijkheid kan leiden. Een goed huisvader zou u dan ook aanraden om steeds te handelen als een voorzichtig en redelijk persoon.
Heeft u vragen over de algemene zorgvuldigheidsnorm? Neem dan zeker contact op met onze specialisten burgerlijk recht zodat wij u op maat kunnen adviseren.
Geert de Hoon & Ilse De Geyter
