De positie van Oekraïense vluchtelingen op de Vlaamse arbeidsmarkt

Naar aanleiding van het gewapend conflict tussen Oekraïne en Rusland, werd op 4 maart2022 middels een uitvoeringsbesluit van de Raad van de Europese Unie de Richtlijn2001/55/EG Tijdelijke Bescherming van20 juli2001 geactiveerd.  Deze richtlijn werd in het leven geroepen om het hoofd te bieden aan de massale toestroom van “ontheemden”. Dit zijn onderdanen van derde landen die hun land van oorsprong hebben moeten verlaten en wier terugkeer onder veilige en duurzame omstandigheden onmogelijk is gezien de situatie in dat land.

De richtlijn voorziet in een procedure met een uitzonderlijk karakter die aan de gevluchte onderdanen van Oekraïne een onmiddellijke en tijdelijke bescherming biedt om hun rechten en belangen optimaal te kunnen vrijwaren en gelijktijdig de druk op de nationale asielstelsels te verlichten. De Oekraïners zullen in de EU immers overal dezelfde rechten hebben: op verblijf en huisvesting, op medische bijstand, op toegang tot onderwijs voor kinderen en ook op toegang tot de arbeidsmarkt. De tijdelijke bescherming geldt in eerste instantie voor een periode van één jaar, maar deze termijn kan automatisch worden verlengd met telkens zes maanden tot maximaal één jaar.

Wat betekent dit precies voor u als werkgever? Wij lichten het mechanisme van deze uitzonderlijke regeling toe.

Het betreden van de Belgische arbeidsmarkt door derdelanders

Principe

Binnen de Europese Economische Ruimte (EER) geldt de regel van vrij verkeer: iedere onderdaan van een lidstaat van de Europese Unie kan zich in een andere lidstaat vestigen om er te werken.

Dit ligt anders wanneer een derdelander – zoals een onderdaan van Oekraïne (als niet-lid van de Europese Unie) – wil komen werken in België. Derdelanders mogen alleen in België werken wanneer ze daar vooraf een toelating tot arbeid voor hebben verkregen. Afhankelijk van de gewenste duur van tewerkstelling, gebeurt dit aan de hand van een arbeidskaart (< 90 dagen) of een gecombineerde vergunning (> 90 dagen). De procedure is omslachtig, tijdrovend en wordt onderworpen aan verschillende voorwaarden.

Uitzondering voor Oekraïense onderdanen

Oekraïners die conform het uitvoeringsbesluit van 4 maart2022 met tijdelijke bescherming in België verblijven, hebben via het reeds bestaande Koninklijk Besluit van2 september2018 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse onderdanen die zich in een specifieke verblijfssituatie bevinden echter onbeperkt toegang tot de arbeidsmarkt.

Zij hoeven de omslachtige procedure tot toelating tot arbeid via een werkgever niet te doorlopen en zullen desgevallend op de achterkant van hun elektronische verblijfskaart de volgende vermelding zien staan: ”Arbeidsmarkt: onbeperkt”.

Als een Oekraïner daarentegen wil starten als zelfstandige in Vlaanderen, dan is via voormeld Koninklijk Besluit echter geen vrijstelling voorzien. De Oekraïner zal bijgevolg de procedure van een aanvraag tot het bekomen van een beroepskaart moeten volgen. In het kort wordt verwacht van de zelfstandige activiteit dat deze een innovatieve, economische, culturele, artistieke of sportieve meerwaarde biedt voor Vlaanderen.

Toepassing van het Uitvoeringsbesluit van Richtlijn ‘Tijdelijke Bescherming’ in de praktijk

Toepassingsgebied

Op basis van het uitvoeringsbesluit van Richtlijn2001/55/EG Tijdelijke Bescherming genieten de mensen die Oekraïne ontvluchten door het gewapend conflict en de juiste procedure volgen in België, een tijdelijke bescherming die gepaard gaat met de mogelijkheid om de Belgische arbeidsmarkt onbeperkt te betreden.

Het voornoemde besluit is van toepassing op bepaalde categorieën van personen die sinds24 februari2022 ontheemd zijn geraakt. Het gaat concreet over:

Oekraïense onderdanen die voor24 februari2022 in Oekraïne verbleven;
Staatlozen en onderdanen van andere derde landen dan Oekraïne die voor24 februari2022 in Oekraïne internationale bescherming of gelijkwaardige nationale bescherming genoten;
Gezinsleden van de in bovenstaande punten genoemde personen.

De Europese Commissie heeft op21 maart2022 sterk aanbevolen dat lidstaten voornoemde datum niet strikt toepassen zodat de tijdelijke bescherming ook wordt verleend aan de personen die zich reeds voor24 februari2022 buiten Oekraïne bevonden (in het kader van werk, studies, familiebezoek …).

Naar aanleiding van de richtlijnen van de Europese Commissie, kent België conform de operationele richtsnoeren voor de uitvoering van Uitvoeringsbesluit2022/382 ook bescherming toe aan volgende categorieën derdelanders:

derdelanders die voor24 februari2022 legaal verbleven in Oekraïne;
er een geldig onbeperkt verblijfsrecht hebben, en
niet in veilige en duurzame omstandigheden kunnen terugkeren naar hun land van herkomst of regio binnen hun land van herkomst.

De procedure

De te volgen procedure bestaat uit twee fases. In de eerste plaats moet de Oekraïense derdelander zich bij aankomst in België registreren in het registratiecentrum. Nadat de persoon geregistreerd is, onderzoekt de Dienst Vreemdelingenzaken of deze effectief aan de voorwaarden voor de tijdelijke bescherming voldoet. Indien dit onderzoek een positief resultaat oplevert, ontvangt de persoon een attest van tijdelijke bescherming. Dit is nog onvoldoende om te arbeidsmarkt te kunnen betreden.

Na het verkrijgen van een attest van tijdelijke bescherming, moet de persoon zich inschrijven in een gemeente in België. Daarop volgt een woonstcontrole om te onderzoeken of deze persoon effectief woonachtig is op het gegeven adres. Wanneer de controle geen problemen oplevert, krijgt de persoon een elektronische A-kaart die één jaar geldig is. Op deze kaart staat vermeld “arbeidsmarkt: onbeperkt”. Gezien het mogelijk is dat er enige tijd verstrijkt tussen de inschrijving in de gemeente en de woonstcontrole, kan de persoon een bijlage 15 verkrijgen dat 45 dagen geldig is en tijdelijk de elektronische A-kaart vervangt met dezelfde vermelding van “arbeidsmarkt: onbeperkt”.

De A-kaart is geldig tot 4 maart2023. Nadien kan dit tweemaal met zes maanden verlengd worden. Na twee jaar kan een nieuw besluit van de Raad van de Europese Unie dit statuut nog verlengen tot maximaal drie jaar in totaal.

Concreet

Het komt er concreet op neer dat de tijdelijke bescherming twee grote voordelen met zich meebrengt voor de werknemers:

De beschermde persoon zal niet onderworpen worden aan de strenge voorwaarden en procedures voorzien voor de gecombineerde vergunning of de arbeidskaart, dewelke van toepassing zijn voor derdelanders die in België willen werken. Zij genieten derhalve van een onbeperkte toegang tot de arbeidsmarkt.
De beschermde personen verkrijgen verschillende bijkomende sociale rechten (zoals maatschappelijke dienstverlening, gezinsbijslagen, aansluiting bij de publieke ziekteverzekering in België …).

Personen met tijdelijke bescherming die een zelfstandigenactiviteit willen ontplooien, dienen evenwel een beroepskaart aan te vragen volgens de algemene geldende regels. Dit betekent dat zij vallen onder het decreet van 15 oktober2021 over de uitoefening van zelfstandige beroepsactiviteiten door buitenlandse onderdanen. De zelfstandige zal derhalve aan een aantal toelatingsvoorwaarden onderworpen worden alvorens hij zijn activiteiten in België kan uitoefenen.

Waar moet u als werkgever op letten?

Indien u als werkgever een derdelander uit Oekraïne wilt tewerkstellen, is dit enkel mogelijk mits de werknemer beschikt over een geldige verblijfsvergunning. Een attest van tijdelijke bescherming is derhalve onvoldoende.

De werknemer moet één van de volgende documenten voorleggen:

een bijlage 15 met de vermelding “arbeidsmarkt: onbeperkt”
een elektronische A-kaart met de vermelding “arbeidsmarkt: onbeperkt”

Daarnaast is het belangrijk om te onthouden dat de bescherming van de werknemer tijdelijk van aard is. Het is daarom niet aangewezen om een arbeidscontract van onbepaalde duur aan te bieden, gezien de bescherming (volgens de huidige Richtlijn) maximaal drie jaar kan duren. In theorie is het ook mogelijk dat de bescherming slechts één jaar duurt en ophoudt op 4 maart2023. Dit zal uiteraard afhangen van de ontwikkelingen die zullen plaatsvinden in het gewapend conflict tussen Oekraïne en Rusland.

Bijgevolg is het van belang om een arbeidsovereenkomst te voorzien van bepaalde duur of minstens een clausule te bedingen met een ontbindende voorwaarde.

Heeft u vragen over de toepassing van de uitzonderlijke regeling van tijdelijke bescherming voor de Oekraïense ontheemden, de tewerkstellingsvoorwaarden of de opmaak van een waterdichte arbeidsovereenkomst? Neem dan zeker contact op met onze specialisten arbeids- en sociaal recht zodat wij u op maat kunnen adviseren.

Jana Kern, Thibault Van de Ryse, Valeria Simonian

Contacteer een specialist arbeids- en sociaal recht.